Kalendarz Wydarzeń

Spotkania z historią sztuki

Dzięki internetowi udało się uniknąć kulturalnej posuchy. Ba, można nawet powiedzieć, że życie kulturalne (ale tylko to w sieci!) kwitnie jak nigdy dotąd. Bo kto do tej pory poza prawdziwymi entuzjastami malarstwa interesował się tą dziedziną sztuki  Teraz, poza wąską grupą wiernych odbiorców, być może znacznie więcej ludzi zapozna się z klasyczną historią sztuki, czy to z zainteresowania, czy chociażby z nudy.

 

Starożytny Rzym

 

V w. p .n. e - IV  w. n. e

Rzym był miastem a zarazem państwem położonym na półwyspie Apenińskim, skupiające całą sieć licznych urzędów oraz będących siedzibą władzy. W drodze podbojów zdobywał coraz to nowe terytoria. Początkowo władał terenami pobliskimi a niedługo potem już całym półwyspem. Podporządkował sobie także Sycylie, Azję Mniejszą, i całe Bizancjum, tereny dzisiejszej Francji, Niemiec, Austrii, Belgii i Wielkiej Brytanii. Tak więc sztuka Rzymu obejmowała ogromne obszary Europy, Afryki i Azji. Przede wszystkim Rzym początkowo był republiką – rządził senat, ale udział we władzy miały liczne warstwy obywateli. Następnie stał się cesarstwem, które rządzone było przez cezarów. Wyznania religijne były podobne do Greckich - wiara politeistyczna, czyli w wielu Bogów, których pożyczano sobie od Grekowi nadawano im własne nazwy. Rzymianie stali się wielkimi innowatorami w dziedzinie architektury i budownictwa.

 

Architektura

Choć Rzymianie bazowali na greckiej tradycji, rozwinęli też własne technologie. Największe znaczenie miało wprowadzenie nowego materiału budowlanego, betonu. Umożliwił on realizację budynków o nowych formach, trudnych lub niemożliwych do uzyskania w kamieniu, jak przykryta wielką kopułą bryła rzymskiego Panteonu. Rzymianie wykorzystywali w swoich budowlach łuk i kopułę, znane wcześniej, ale stosowane na niewielką skalę. Tymczasem rzymscy inżynierowie i architekci wprowadzali je do wielu budowli, wznosząc mosty, akwedukty, łuki tryumfalne, wielkie publiczne gmachy, termy, bazyliki, cyrki i inne obiekty.

Wykorzystanie łuku umożliwiło uzyskiwanie dużych wolnych przestrzeni, większych niż dawniej prześwitów (np. arkady akweduktów), ułatwiało budowę wielkich gmachów.

 

 

 

Najważniejszym materiałem budowlanym Rzymu były cegły. Rzymianie używali wielu rozmiarów i rodzajów cegieł. Ze względu na skalę wznoszonych budowli w cesarstwie stosowano ujednolicone wymiary, pozwalające na wykorzystywanie materiału dostarczanego przez różnych producentów. Specjalistów w dziedzinie wytwarzania cegieł oraz niezbędny sprzęt miały także rzymskie legiony, co umożliwiało budowę obiektów militarnych także w odległych prowincjach. Rzymianie konsekwentnie rozbudowywali sieć dróg i mostów. Sieć komunikacyjna powstała ze względów militarnych, ułatwiała szybkie przerzucanie wojska na znaczne odległości. W czasie pokoju szlaki ułatwiały handel.   

 

Miasta Rzymu

Rzymska urbanistyka ukształtowała się pod wpływem myśli greckiej. Nowe miasta zakładano zgodnie z koncepcją siatki hippodamejskiej na regularnym planie, z siecią krzyżujących się pod kątem prostych ulic. Obrys miasta był regularny, czworokątny. Miasto otaczał pasem poświęconej ziemi, pomerium – samo założenie nowego miasta było aktem sakralnym.

Chroniący miasto mur obronny przebity był bramami, skierowanymi w cztery strony świata. Położone na osiach północ-południe i wschód zachód bramy wyznaczały dwie osie miasta a zarazem główne miejskie ulice. W centrum znajdowało się forum i najważniejsze budowle. Kwartały wypełniała zabudowa mieszkalna. Wiele nowych miast rozwinęło się z ufortyfikowanych obozów wojskowych, castrum romanum. Miasta zaopatrzone były w takie udogodnienia, jak wodociągi i system kanalizacyjny (por. Cloaca maxima).

Domy rzymskie w miastach były najczęściej piętrowe; w stolicy wznoszono wysokie insulae. Na wsiach budowano wygodne wille, niekiedy zaopatrzone w system centralnego ogrzewania, hypocaustum. Zaś, najzamożniejsi obywatele, a przede wszystkim cesarze, wznosili okazałe pałace i rezydencje. Do najbardziej znanych obiektów tego typu należały Złoty Dom Nerona (por. groteska), najobszerniejszy kompleks pałacowy starożytności, czyli Willa Hadriana, pałac Flawiuszów.

 

Światynia rzymska

Rzymianie wznosili świątynie według wzorów greckich i etruskich. Do najważniejszych różnic należało usytuowanie świątyni na postumencie, wysunięty od strony frontowej dach, fasadowość budowli. Najczęściej spotykanym typem jest świątynia na planie prostokąta, budowano również obiekty na planie centralnym i mieszanym. Za jedną z najważniejszych i najlepiej zachowanych rzymskich świątyń uchodzi Panteon. Dla architektury Rzymu charakterystyczne są obiekty upamiętniające osiągnięcia wybitnych wodzów i władców; łuki tryumfalne, kolumny, obeliski a także pomniki (pomnik konny). Wznoszono także mauzolea.

 

Pomnik konny Marka Aureliusza

 

Najczęściej stosowanym materiałem rzeźbiarskim był biały marmur, który zwłaszcza w kopiach greckich polerowano do połysku. Do obróbki tego kruchego materiału rzeźbiarskiego stosowano zwykle dłuta, młoty i pilniki. Wynalezienie świdra pozwoliło rzymskim artysta na swobodniejsze i bardziej szczegółowe dopracowanie detali bez obaw o uszkodzenie materiału. Przykładem dzieła wykonanego z użyciem świdra jest portret Julii, wnuczki cesarza Wespazjana.

Równolegle do działalności kopistów rozwijały się dwa inne nurty tematyki rzeźbiarskiej: relief historyczny oraz portret. Obydwa gatunki nie są oczywiście rzymskim pomysłem. Zostały zapożyczone i rozwinięte na wielką skalę w Rzymie. Początki rozwoju płaskorzeźby o tematyce historycznej datowane są na przełom II i I wieku p.n.e. Przedstawienia utrwalały wydarzenia, które faktycznie rozegrały się w niedalekiej przeszłości. Twórcy starali się wiernie oddać postacie występujących osób, ich ubiór, broń, sprzęty oraz otoczenie. Pojawiają się zatem elementy krajobrazu lub budowli. Widz miał dokładnie wiedzieć gdzie i kiedy rozegrały się zdarzenia i kto w nich brał udział. Nie upiększano zatem postaci, nie odmładzano ich. Postacie przedstawiano w sposób wieloplanowy. Jeżeli chodzi o rzeźby to w starożytnym Rzymie wytworzył się rynek na greckie dzieła sztuki. Kiedy zabrakło greckich oryginałów, rozwinął się rynek kopii. Figury greckich bogów, stały się wzorem dla posągów rzymskich władców – ustawianych w miejscach publicznych i pełniących funkcje propagandowe. Szczególną rolę propagandową relief historyczny zaczął pełnić z objęciem władzy przez Oktawiana Augusta. Dobrym przykładem może być słynny posąg Oktawiana Augusta z Prima Porta. Ukazany zostaje jako wódz, przemawiający do swojej armii. Sposób ukazywania cesarza i jego rodziny miał przyczynić się do uzasadnienia skupienia władzy w jego rękach oraz w przyszłości pozwolić na jej przekazanie swoim następcą. Stąd eksponowanie jego zasług oraz próba tworzenia legendy o boskim pochodzeniu jego rodu.

Portret rzymski podzielono na dwie grupy. Pierwsza z nich, to występujące wcześniej przedstawienia całych postaci stawiane dla uczczenia ludzi zasłużonych dla kraju. W III-II wieku p.n.e. wykonywano odlewy w brązie i stawiano je na miejskich placach, zwłaszcza na Forum Romanum. Około I wieku p.n.e. pojawiły się posągi wykonane z kamienia. W konwencji tej wykonywano portrety postaci historycznych, czasem legendarnych oraz osób współczesnych twórców. Przedstawiane postacie mimo podobieństwa do osób portretowanych były idealizowane.

Druga grupa portretowa to popiersia. Ich forma zmieniała się w ciągu dziejów od głowy z wycinkiem szyi do rzeźby rozciągającej się na znaczną część tułowia. Genezę powstania tego gatunku rzeźb wyprowadza się z rzymskiego obyczaju zdejmowania woskowych masek pośmiertnych, które z czasem zaczęto kopiować w kamieniu. Maski były wystawiane podczas pogrzebów a następnie eksponowane w domach. Wielkość takiej "kolekcji" świadczyła o starożytności rodu. Najcenniejszym zabytkiem tego nurtu jest Statua Barberini. Jest to postać męska w todze podtrzymująca dwa popiersia - wyobrażenia przodków. Rzeźba datowana jest na lata 40-30 p.n.e. Przywilej zdejmowania masek i tworzenie galerii przodków było dozwolone tylko dla wyższych rangą urzędników państwowych (przynajmniej piastujących godność edyla). Pozostali, często zamożni obywatele, niejednokrotnie wywodzący się z rodzin wyzwoleńców, nie mieli takich możliwości.

Warto dodać, że w starożytności występował zwyczaj ustawiania trofeum po zwycięskiej walce. W epoce starożytnego Rzymu trofeum ustawiano tylko w stolicy, kiedy np. w Grecji zwykło się to czynić na polu walki. Rzymianie większe znaczenie przykładali do kariery politycznej i chęci udokumentowania swojego sukcesu, niżeli aspektów religijnych. (zwłąszcza w czasie Republiki). Tropaeum poświęcane było w założeniu bóstwom w zamian za wsparcie i opiekę w czasie bitwy.

Oprócz rzeźby "oficjalnej" obejmującej reliefy historyczne i portrety panujących powstawały inne dzieła w postaci posągów, popiersi i płaskorzeźb zamawianych przez mieszkańców Rzymu. W nich również odbijała się panująca w danym okresie moda i przemiany stylu. Do wyrobów związanych z tym nurtem należą reliefy dekorujące budowle świeckie, prywatne domy czy grobowce oraz reliefy wykonywane na sarkofagach. Głównym zamierzeniem portretu prywatnego było wierne odwzorowanie modela z ukazaniem jego prawdziwego wieku. Artyści rzymscy jako pierwsi w dziejach sztuki podjęli się przedstawienia w rzeźbie portretowej cech charakteru. Byli świetnymi obserwatorami. Nie poprzestawali na powierzchniowej obserwacji dzięki temu portret rzymski wiernie oddaje rzeczywistość i jest także portretem psychologicznym.

dodaj do mojego kalendarza google lista wydarzeń