Kalendarz Wydarzeń

Styl renesansowy dotarł do Polski kilkoma drogami. To, jakie odmiany stylu powstały w różnych rejonach Polski, zależało od dwóch czynników: tego kto był inwestorem nowych budowli, oraz tego, kto był ich wykonawcą i jaką tradycję ze sobą przynosił. Na podstawie tych kryteriów można wyznaczyć następujące "szlaki":

- "szlak toskański" - budowle realizowane przez architektów italskich w wyniku inicjatywy polskiego dworu królewskiego,

- "szlak niderlandzki" - prowadzący z Niderlandów do Gdańska,

- "szlak komaskowski" - prowadzący przez Czechy i Niemcy na Śląsk i do Wielkopolski.

 

Szlakiem toskańskim dotarł do Polski renesans w postaci "czystej", czyli florenckiej. Polska była krajem, w którym styl renesansowy pojawił się najwcześniej (oczywiście poza Italią), w najczystszej formie i gdzie stał się - dzięki mecenatowi królewskiemu - stylem "głównego nurtu". Szlakami niderlandzkim dotarła do Polski późniejsza, manierystyczna odmiana stylu renesansowego powstała w Niderlandach. Szlakiem komaskowskim docierał do Polski manieryzm italski, po drodze zmodyfikowany wpływami niemieckimi. Renesans niemiecki nie stworzył jednak odrębnego stylu architektonicznego, ulegając przede wszystkim wzorcom niderlandzkim, tak więc na terenie Polski jego wpływy mają wiele cech manieryzmu niderlandzkiego "z drugiej ręki", co przejawia się mniejszą skłonnością do dekoracyjności, większą zaś do powściągliwości w rozwiązaniach typowych dla architektury niderlandzkiej. Wynikiem fuzji manieryzmu italskiego i niderlandzkiego była specyficzna odmiana polskiego manieryzmu, wyróżniającego się w architekturze europejskiej stosowaniem attyki. Stała się ona symbolem architektury polskiej tak, jak holenderski szczyt stał się znakiem rozpoznawczym manieryzmu niderlandzkiego. W sferze duchowej renesans był wynikiem średniowiecznego rozwoju filozofii i nauki, szczególnie astronomii. W sferze materialnej renesans był wynikiem przemian społeczno-gospodarczych, które doprowadziły do wzrostu ekonomicznej siły nowych grup społecznych. Grupy te (w Italii patrycjat, we Francji dwór królewski, w Polsce wyższa szlachta) mogły pozwolić sobie na mecenat artystyczny, a sztukę traktowały jako symbol statusu. W XVI wieku Polska, mimo iż uwikłana w politykę międzynarodową, stosunki z papiestwem i spory dynastyczne (m.in. za sprawą Bony Sforza), była państwem mogącym dokonywać względnie niezależnych wyborów. W sensie kulturowym była najbardziej na wschód wysuniętym państwem katolickim i czerpanie wzorów z przeżywającego rozkwit Rzymu było zjawiskiem oczywistym. Dzięki potencjałowi gospodarczemu (XVI wiek to okres "koniunktury zbożowej") mogła również pozwolić sobie na importowanie artystycznych nowinek wprost z Italii, bez pośredników. Kiedy w 1499 r. spłonął Wawel (podobno w wyniku eksperymentów alchemicznych), do jego odbudowy sprowadzono dobrych fachowców z Florencji. Prace rozpoczęto jeszcze za panowania Aleksandra Jagiellończyka (1504) i kontynuowano przez całe panowanie Zygmunta Starego. Dopływowi artystów z Italii sprzyjała obecność w Polsce Bony Sforza (chociaż to nie od niej rozpoczął się polski renesans). W 1533 r. gotowa była zbudowana przez Bartolomeo Berecciego Kaplica Zygmuntowska, w tym samym czasie kończono renesansowy dziedziniec zamku z florenckimi krużgankami.

Porównanie datowań wskazuje na to, że, poza obszarem Italii, pierwsze budowle o cechach jednoznacznie renesansowych i o niespotykanej w innych regionach czystości stylu, powstały w Polsce i były wynikiem inicjatywy polskich monarchów i ludzi bezpośrednio związanych z królewskim dworem. Dzięki temu Wawel i Kaplica Zygmuntowska stały się wzorem dla mających wystarczające ambicje i środki naśladowców - nie tylko w Polsce.

Pierwsze polskie budowle renesansowe realizowali architekci italscy w okresie, gdy renesans w samej Italii przeżywał dojrzałą fazę rzymską, ale ponieważ Franciszek Florentczyk, Bartolomeo Berecci, Giovanni Cini (i zapewne wielu innych, których nie znamy) pochodzili z Toskanii, polski renesans zyskał cechy renesansu florenckiego.

 

WŁADCY:

Kazimierz Jagiellończyk 1447-1492, Jan Olbracht 1492-1501, Aleksander Jagiellończyk 1501-1506, Zygmunt I Stary 1507-1548

Zygmunt II August 1548-1572, Henryk Walezy 1573-1574, Stefan Batory 1576-1586

Zygmunt III Waza 1587-1632, Władysław IV Waza 1632-1648

 

 

ARCHITEKCI:

1500-1550

Eberhard Rosemberger, architekt krakowski, prawdopodobnie pochodzenia niemieckiego

Francesco Fiorentino (+1516) w Polsce od 1501 r. Zmarł w 1516 r. Odbudowa Wawelu po pożarze wraz z Eberhardem Rosembergerem (1507-1516).

Bartolomeo Berrecci (1480-1537) z Florencji. W Polsce od 1516 r. Budowniczy Wawelu po Fiorentino (1516-1524). Współpracował z Benedyktem z Sandomierza. Główne dzieło Kaplica Zygmuntowska (1516-1533).

Benedykt z Sandomierza, w latach 1524-1529 kierował odbudową Wawelu. Dziedziniec w Niepołomicach, Wieża zamkowa w Piotrkowie Trybunalskim.

Giovanni Cini (1490-1565) Pochodził z Sieny. W Polsce od 1519 r. Katedra w Płocku, współpraca przy willi Decjusza.

Bernardino Zanobi de Giannotis (1500-1541) w Polsce od 1520 r.

Jan Maria Padovano (1493-1574) rzeźbiarz, pochodził z Padwy, w Polsce od 1532 r.

Mateo Gucci (1500-1550) Stara Synagoga w Krakowie

 

1550-1600

Piotr Barbon (Pietro di Barbone +1588) architekt italski, działał we Lwowie od ok. 1560 r. Czarna Kamienica

Paweł Rzymianin (Paolo DominiciRomanus +1618) architekt italski, działał we Lwowie od 1585 r. Kamienica Królewska, Kaplica Kampianów

Giovanni Battista di Quadro (+1590). Ratusz w Poznaniu, Od 1550 projekt ratusza poznańskiego, w Latach 1568-72 przy budowie Zamku Królewskiego w Warszawie

Santi Gucci (1530-1600) Florentyńczyk, w Polsce od 1558 (Niepołomice), Zamek w Baranowie, Kaplica św. Anny w Pińczowie.

Hans Kramer (+1577) Pracował w Dreźnie, Od 1565 architekt miejski w Gdańsku, projektował Zielona Bramę zbudowaną przez Regniera z Amsterdamu, zbudował kamienice przy Długim Targu w Gdańsku

Bernardo Morando (1540-1600), w Polsce od 1569 r. Od 1578 projekt Zamościa

Anton van Obberghen (1543-1611) architekt flamandzki, pochodził z Mechelen, pracował w Antwerpii, Od 1586 w Gdańsku, zbudował Katownię w Gdańsku, przypisuje mu się ratusz w Toruniu (1602-05), Wielka Zbrojownię (1600-09), Staromiejski ratusz w Gdańsku (1595).

 

1600-

Giovanni Trevano zmarł ok. 1644 r. W Polsce od 1595 r. Od 1613 r. architekt Zygmunta III Wazy.

MatteoCastelli 1560-1632 pochodził z Lugano, w Polsce od 1613, Od 1614 architekt Zygmunta III Wazy.

Tomasz Poncino (1590-1659) architekt barokowy, W Polsce od 1620 r. Od 1650 architekt królewski.

 

W 1565 r. wzorniki porządkowe Hansa Vredemana de Vries (1527-1604)

 

Willem van den Blocke (1550-1628) rzeźbiarz, epitafia

Abraham van den Blocke (1572-1628) Zbrojownia, Złora Brama (1612-14), Złota Kamienica, Fontanna Neptuna, fasada Dworu Artusa (1616-17)

Adriaen de Vries (1556–1626) pracował w latach 1589-1626 (z przerwą) w Pradze, gdzie zmarł. Habsburgowie byli skoligaceni z Wazami.